Typisch Iers: Van Joyce tot Rooney

Typisch Iers: Van Joyce tot Rooney

Mijn vierde jaar in Ierland is begonnen, en ik ben er nog niet zat van! Ierland is in veel opzichten een ideaal land voor mij; soms heb ik wel eens het gevoel dat het speciaal voor mij “gebouwd” is. Wellicht bestaat het eiland eigenlijk helemaal niet, en heb ik het zelf bedacht, als een ontsnappingsdroom, terwijl ik al jaren in coma lig. Hoewel, als dat zo is, waarom heb er dan voor gezorgd dat de bussen altijd te laat zijn? Dat kan beter, Fem.

Er is een aantal redenen waarom het groene eiland zo Fem-vriendelijk is. Ten eerste komt het door het landschap: het is hier prachtig, bergachtig maar niet te hoog, groen, met veel klif-kusten en een paar plukken oud bos. Het weer helpt ook mee: niet te warm, niet te koud, en met af en toe een dosis mysterieuze mist. Het land ademt geschiedenis en mythologie, de mensen hebben er een zwart-ironische kijk op de wereld waar ik me wel in kan vinden, er wordt veel muziek gemaakt, in de pub rondgehangen, en het levenstempo ligt er net iets lager dan in de rest van West-Europa. Je kunt er nog plekken aantreffen waar je helemaal alleen kan zijn. Er zijn overal schapen.

(Dat laatste is natuurlijk het allerbelangrijkst.)

schapen
You came to the wrong neighbourhood (farmersjournal.ie)

Een ander aspect van Ierland waar ik veel van houd, is dat het een lange, rijke literaire geschiedenis heeft. Het land heeft naar verhouding buitengewoon veel schrijvers en toneelschrijvers voortgebracht, waaronder maar liefst vier Nobelprijswinnaars (wie kan ze opnoemen? Zie onderaan voor de oplossing. Bonus als je ook het jaartal weet*). Bijna iedereen heeft wel eens wat van Wilde of Joyce gelezen, of moeten lezen, en zo niet, dan heb je vast wel van ze gehoord – of is je oog wel eens gevallen op een gevatte uitspraak van Wilde, want die zijn inmiddels zeer populair als o.a. muurversiering of Facebook-opfleuring. Afgelopen tijd is er veel reuring geweest over Sally Rooney, een jonge schrijfster die links en rechts prijzen binnensleept. Ik moet haar boeken nog altijd lezen (het staat op de planning), dus ik kan er vooralsnog niets over zeggen; maar het is duidelijk dat Ierland “het” nog altijd in zich heeft.

gutter.jpg
Een quote van Wilde die je vast bekend voorkomt. Iets voor Facebook? Een Dublinse boekhandel, The Gutter, is naar de uitspraak vernoemd. (via reddit.com)

Het mag geen verrassing heten dat het groene eiland trots is op zijn literaire traditie, zowel wat betreft romans als toneel. Elke boekwinkel, hoe klein of groot ook, heeft een aparte afdeling “Irish Literature”. Dublin staat vol standbeelden van Ierse schrijvers, laat middels bordjes weten waar literaire grootheden hebben gewoond (Joyce werkelijk overal), kent meerdere literaire pubcrawls (het beste van twee werelden!), en heeft een literair museum. James Joyce’s hoofdpersoon uit zijn schijnbaar niet-door-te-komen werk Ulysses, Leopold Bloom, heeft zijn eigen feestdag op 16 juni. En oh ja…de stad is ook nog eens een UNESCO City of Literature. Daarnaast kent het een uitgebreide, levendige toneel-scene, de reden dat ik me pas na mijn verhuizing naar Dublin echt ben gaan interesseren voor deze kunstvorm – waarover later deze maand hopelijk meer.

Photo: Eoin Holland - www.eoinholland.com
Muurschildering op het Bloom-hotel in Dublin, vernoemd naar de hoofdpersoon uit Joyce’s Ulysses (via jamesjoyce.ie)

Hoewel ik mij gestaag een weg vreet door de verhalen die Ierland mij te bieden heeft, heb ik nog lang niet alles gelezen. Ik sta er elke keer weer verbaasd over als ik weer een nieuwe (of mij eerst onbekende) Ierse schrijver ontdek. Er zijn er zo veel! Desondanks heb ik enigszins een idee gekregen over wat Ierse literatuur nou precies Iers maakt.
Zoals gewoonlijk heb ik weinig tot geen research gedaan voor het schrijven van deze blog, en daarom is alles wat ik nu opschrijf (grotendeels) afkomstig uit mijn eigen brein, dus pin me er niet op vast.

Veel Ierse boeken zijn redelijk duister, over uitzichtloze levens in kleine dorpjes of Dublinse buitenwijken, en het rondhangen in local pubs; onderwerpen die zich goed lenen voor korte verhalen. Ze geven een kijkje in het binnenste van de gesloten en altijd maar Guinness drinkende Ieren. Het weer speelt een grote rol, net als de geschiedenis, katholicisme, de Ierse identiteit, en flarden lokale folklore. Het accent of county-dialect worden in veel gevallen fonetisch opgeschreven. Ierland zelf is vaak bijna een personage, het zal je nooit ontgaan dat een Iers boek zich daadwerkelijk in dit veelgeplaagde land afspeelt. “Irish authors love to brain masturbate about Ireland”, zei een Franse vriendin hierover gevat (wat ik vrij grappig vond, want als er één ander land is dat graag over zichzelf “brein-masturbeert”, is het Frankrijk wel).

Mijn zeer professionele theorie is dat dit komt omdat het land A) vrij geïsoleerd is, ver weg van de rest van Europa; B) nog geen honderd jaar onafhankelijk is van de Engelsen; en C) lang erg armoedig is geweest, wat het nog geïsoleerder maakte.
Literatuur heeft een grote rol gespeeld in het vormen van de nationale Ierse identiteit; veel 19e en vroege 20-eeuwse schrijvers, zoals de dichter W.B. Yeats en de folklorist Lady Gregory, waren nationalistisch, en putten uit de “Keltische” folklore om Ierland een eigen stem te geven. Dat werkte ook na de onafhankelijkheid door, misschien zelfs nu nog. Zoals altijd wanneer een land zich net los geworsteld heeft, was Ierland niet gelijk “af”: er moest eerst nog een burgeroorlog komen, en decennia van armoede, emigratie, en allesoverheersend katholicisme, tot het zich eindelijk een beetje kon vasthaken aan de rest van Europa. Het is lang afgezonderd geweest, en men had en heeft een ontzettend sterke regionale identiteit, vast verbonden aan de parish waar je vandaan komt. Ik denk dat die mindere tijden en dat regionalisme nog altijd voortleven in de psyche van de Ieren. Het is, naar mijn idee, niet vreemd dat kunstenaars en schrijvers hier zo introspectief zijn, en worstelen met wat het betekent om Iers te zijn. Hier past wellicht een uitspraak van de toneelschrijver Brendan Behan:

behan.jpg

Toch is het niet alles ellende wat de klok slaat, want de Ierse (zwartgallige) humor, subtiele ironie, en de “we maken er het beste van”-mindset komen altijd snel naar boven borrelen. In James Joyce’s Dubliners, bijvoorbeeld, dat ik vrij deprimerend vond toen ik het voor het eerst las, zitten ontzettend veel komische elementen: vooral wat betreft de dialogen, en in de manier waarop mensen met elkaar omgaan. Ik had dat pas door toen ik een toneelbewerking van een aantal van Joyce’s verhalen zag, en de zinnen met veel gusto werden uitgesproken door de acteurs. Plots moest ik lachen om de ellende, en  ik had gelijk zin om Dubliners te herlezen.
Er zijn veel Ieren die goed in zijn in zwarte humor, waaronder Roddy Doyle, die zelfs de uitzichtloosheid van een Dublinse achterbuurt grappig kan maken. Hij heeft  de Barrytown-trilogie op zijn naam staan, bekend van het verfilmde The Commitments (waarin een groepje tieners in de jaren tachtig een band begint).
Sommige Ierse auteurs trekken het komische door tot het bizarre, zoals één van mijn favorieten, Flann O’Brien, die in The Third Policeman onder andere schrijft over een fiets die een eigen leven lijkt te lijden – maar bekender is natuurlijk Samuel Beckett en zijn toneelstuk Waiting for Godot, waarin nauwelijks iets anders gebeurt dan wat er in de titel beschreven wordt, en de twee hoofdpersonen het ene absurde gesprek na het andere voeren.

Verder zijn Ieren ook erg goed in horror – daar is de duisternis weer! Het Ierse landschap, met zijn mistige heuvels, enge fairy- en Halloween-folklore, en spookachtige ruïnes is natuurlijk uitermate inspirerend, wat dat betreft. Het bekendste Victoriaanse vampierboek, Dracula, komt uit de pen van de Ierse Bram Stoker (al speelt het zich af in Roemenië en Engeland), en ook Oscar Wilde heeft een griezelklassieker op zijn naam staan (zie onder). Ik heb  J. Sheridan Le Fanu hier al aangeprezen. Hij schreef eerder dan Stoker over vampiers – een beetje onbeholpen, dat wel – en was de koning van de creepiness. Omdat ik een totale fangirl van hem ben, heb ik vorig jaar zijn graf bezocht. Op zijn grafsteen staat “Here Lies the Invisible Prince of Dublin” – cooler dan dat kan bijna niet. (Even pauzeren, ik moet even swoonen in een wolk van vleermuizen, omhuld door donkere rook en kaarslicht, ben zo terug.)

lefanugrave.jpg

…Nu heb ik erg veel namen genoemd zonder veel context te bieden, en een beetje in de loze ruimte geluld, dus ik zal aardig zijn en hieronder een beknopt chronologisch lijstje geven van Ierse (toneel)schrijvers en dichters. Het enige gedeelte waar ik wél research voor heb gedaan! Inclusief fun facts 🙂
Hoewel de vroegste Ierse literatuur uit de middeleeuwen komt, en Ierland natuurlijk bol staat van de mythologie, heb ik besloten te beginnen bij het “echte” begin, op het moment dat men voor het eerst “echte” romans begint te schrijven.

Het Echte Begin
De twee bekendste schrijvers uit de 18e eeuw hadden een gegoede Engelse achtergrond, en spendeerden hun leven deels buiten Ierland.

swift.jpgNaam: Jonathan Swift (1667-1745)
Bekend van?: Gulliver’s Travels (1726), over de reizen van Lemuel Gulliver, die in de meest fantastische landen terechtkomt – de meest bekende is natuurlijk Lilliput, waar iedereen een mini-formaatje heeft. Het verhaal is een soort fantasy of science fiction-avant-la-lettre, maar staat ook bol van de satire en verwijzingen naar de politiek uit Swifts tijd.
Fun fact?: Hoewel hij een Engelse achtergrond had, was Swift een voorstander van Ierse zelfbeschikking, iets wat je grappig genoeg wel vaker ziet. Volgens het alwetende internet heeft Swift verder de naam ‘Vanessa’ bedacht, voorspelde hij dat Mars manen had, en was hij wellicht de auteur van het werkje The Benefit of Farting Explain’d. Hell yeah!

goldsmith.jpgNaam: Oliver Goldsmith (1728-1774)
Bekend van?: The Vicar of Wakefield (1766), een typisch 18e/19e-eeuws wie-zal-met-wie-gaan-trouwen-verhaal over de familie van een dominee in Yorkshire. Ondanks dat er veel mis gaat, zoals dat hoort in dit soort boeken, zit er veel humor in, en gaat het uiteindelijk over de goedheid van de mens. In onze tijd zou het een feelgood-film zijn.
Fun fact?: Mijn favoriete feitje over deze man is dat hij kennelijk zoveel uitstelgedrag vertoonde en zo ongeorganiseerd was, dat het hem niet lukte om naar Amerika te emigreren: hij miste, letterlijk, de boot. Fijn om te zien dat dit soort mensen altijd al bestond.

Schrijvers uit de 19e eeuw
lefanu.jpgNaam: Joseph Sheridan Le Fanu (1814-1873), sexy fucker
Bekend van?: Verschillende gothic novels, zoals één van de eerste vampierverhalen ooit (Carmilla, 1872), een moordmysterie (Uncle Silas, 1864) en een aantal korte griezelverhalen (In a Glass Darkly, 1872).
Fun fact?: De inscriptie op zijn grafsteen is natuurlijk geweldig, al heb ik geen idee hoe hij aan de bijnaam is gekomen. Misschien heeft hij hem zelf verzonnen? Een persoonlijk fun fact voor mij is dat hij een zowel een griezelverhaal heeft geschreven over een plek in Dublin waar ik gewoond heb (Chapelizod), als over een gedeelte van de stad waar ik gewerkt heb (Aungier Street: lees hier). Ik heb het idee dat Le Fanu mij overal volgt…wie weet is dat wel zo.

stoker.jpgNaam: Bram Stoker (1847-1912)
Bekend van?: Duh, Dracula (1897) natuurlijk. Het bekendste vampierverhaal ooit, dat naar mijn mening het beste, engste eerste hoofdstuk uit de gothic literature kent. Stoker heeft zonder twijfel enorme invloed gehad op de manier waarop vampiers tegenwoordig worden neergezet (denk aan ’t Oost-Europees accent, de niet al te verborgen sensualiteit, en de manier waarop ze verslagen kunnen worden), al had hij zelf zeer waarschijnlijk inspiratie geput uit o.a. de verhalen van Le Fanu.
Fun fact?: Stoker is nooit van zijn leven in Transsylvanië geweest. (Fun-fun-fact: dit deel van Roemenië wordt kennelijk ook wel “Zevenburgen” genoemd in het Nederlands, toch een stuk minder romantisch.) Ik heb geprobeerd om leuke morbide feitjes over deze man naar boven te halen, maar er zijn er niet zo veel.

wilde.jpgNaam: Oscar Wilde (1854-1900)
Bekend van?: Oh, waar te beginnen? Wilde schreef vele bekende toneelstukken, zoals The Importance of Being Earnest (1895), een aantal novelles en boeken, waaronder het horrorverhaal The Picture of Dorian Gray (1890), gedichten, journalistieke stukken, essays, en prachtige sprookjes voor kinderen (The Happy Prince en anderen) die me altijd doen huilen. Natuurlijk is hij daarnaast ook bekend door zijn gevatte uitspraken,  zijn uiteindelijk tragische levensloop (hij werd vervolgd en gevangengezet vanwege zijn homoseksualiteit), en zijn originele dandy-stijl. A propos dat laatste: zijn standbeeld in Dublin, op Merrion Square, is uitermate flamboyant, en doet hem absoluut recht aan (zie ook de header van deze blog). Wilde ligt op een steen, gekleed in een groen pak, met een ironische glimlach rond zijn mond. Mijn favoriete standbeeld van een bekend persoon, ooit.
Fun fact: Opnieuw: oh, waar te beginnen? Er is zo veel over Wilde te vertellen, dat ik jullie op het hart druk om zelf op zoektocht te gaan (en, vooral, veel van hem te gaan lezen en op het toneel te gaan zien). Wilde is overal in Dublin: hij heeft op ontzettend veel plekken gewoond, en zijn uitspraken sieren elk café en elke pub. Er wordt gezegd dat Wilde de bedenker van de green carnation is – de green carnation was een geheim Victoriaans lgbt-symbool, opgespeld door mannen om te signaleren dat ze homoseksueel waren. Hoewel hij met afstand de bekendste drager was, vindt het gebruik waarschijnlijk zijn oorsprong in Frankrijk.

Verder:
*Maria Edgeworth (1767-1849), de eerste vrouwelijke Anglo-Ierse schrijfster, voornamelijk bekend van kinderboeken. Ik heb nog nooit wat van haar gelezen, helaas, maar ze schijnt haar tijd ver vooruit te zijn geweest.

20e eeuw
NB: De vroege 20e eeuw was het tijdperk van de zogenaamde “Irish Literary Revival”, waar zowel Synge als Yeats toe behoorden. Velen van de schrijvers uit die tijd waren sterk nationalistisch en bezig met de Ierse identiteit, en stonden aan de basis van het nu bekende Abbey Theatre in Dublin (zie onder).

shaw.jpgNaam: George Bernard Shaw (1856-1950)
Bekend van?: Een trits toneelstukken, onder andere Pygmalion (1912), het originele verhaal van My Fair Lady.
Fun fact: Shaw ziet er naar mijn mening uit als de ultieme Ierse figuur, lange baard en al. Hij was schijnbaar een vreemde vogel, ietwat excentriek voor zijn tijd: hij weigerde de meeste prijzen voor zijn werk, en was een vegetariër, anti-vaxxer, en socialist, hoewel hij ook wel iets op had met eugenetica. Zijn huwelijk werd nooit geconsummeerd, omdat zijn vrouw een afschuw had voor seks.

synge.jpgNaam: J.M. Synge (1871-1909)
Bekend van?: Een boel toneelstukken, waaronder zijn bekendste komische werk The Playboy of the Western World (1907), dat zich afspeelt in West-Ierland en veel controverse opriep toen het voor het eerst opgevoerd werd: het zou immoreel zijn en beledigend tegenover de Ierse bevolking, onder andere omdat het gaat over een (vermeende) moord.  Synge hield veel het westen, en spendeerde een groot deel van zijn tijd op de Aran Islands, waar hij een semi-antropologisch verslag over schreef, in 1907. De bevolking daar sprak destijds geen Engels en leefde een traditioneel vissersleven, en het boek geeft een uniek inkijkje in de kleine gemeenschap.
Fun fact: Synge’s favoriete plek op de Aran Islands is naar hem vernoemd, en heet tegenwoordig Synge’s Seat. Je hebt er een adembenemend uitzicht over de oceaan.

yeats.jpegNaam: W.B. Yeats (1865-1939)
Bekend van?: Zijn poëzie, zijn Ierse sprookjes, en zijn niet-aflatende nationalisme.
Fun (and not so fun) facts: Hij stond samen met o.a. Lady Gregory aan de wieg van het Dublinse Abbey Theatre, nog altijd een fenomeen in de stad. Yeats’ liefdesleven was ook vrij turbulent, wat je kan verwachten van een dichter: hij had een onbeantwoorde liefde voor Maud Gonne, een Ierse suffragette en vrijheidsstrijdster die later trouwde met een van de revolutionairen uit de Paasopstand (John McBride). Mauds dochter vroeg hem later op vijftienjarige leeftijd (!) ten huwelijk, al trouwde hij uiteindelijk met een andere (eveneens veel jongere) vrouw. Tot slot had Yeats, zoals veel nationalisten uit zijn tijd, een paar onfrisse fascistische ideeën, al zijn die gelukkig nooit tot volle wasdom gekomen.

joyce.jpgNaam: James Joyce (1882-1941)
Bekend van: Zeer veel, maar zijn bekendste werk is natuurlijk het befaamde Ulysses (1922), het ultieme modernistische werk volgens Wikipedia – voor de literatuurmensen onder ons. Het boek is enorm en staat er bekend om dat het nauwelijks, of slechts met veel doorzettingsvermogen, door te komen is. Mijn favoriet van Joyce is Dubliners (1914), een serie korte verhalen over inwoners van de Ierse hoofdstad. Vooral het laatste verhaal, The Dead, is prachtig, en fantastisch verfilmd!
Fun fact: Joyce was een man van de wereld en reisde veel – hij woonde zelfs buiten Ierland, wat bijzonder is voor een Ierse schrijver uit deze tijd. Maar mijn allerliefste feitje over Joyce is dat hij en zijn vrouw ontzettend dirty brieven naar elkaar schreven: zie hier, als je durft.

beckett.jpgNaam: Samuel Beckett (1906-1989)
Bekend van?: Het absurdistische toneelstuk Waiting for Godot (1953) – zie ook eerder. Ik heb het onlangs op het toneel gezien en het is hilarisch; en fris, alsof het gisteren geschreven is.
Fun (and not so fun) facts: Ik heb even snel gegoogled en kwam terecht in een loop. Deze man is duidelijk een intrigerend persoon. Dit zijn mijn favoriete vier feitjes, al zijn er nog een boel meer: (1) Hij vocht tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Franse verzet; (2) Hij werd neergestoken door een pooier, waarna hij zijn vrouw leerde kennen, een bekende die hem opzocht in het ziekenhuis (leuk verhaal voor de kleinkinderen!); (3) Hij reed Andre the Giant, je weet wel, uit The Princess Bride, naar school; en (4) Hij maakte een bizarre film genaamd Film.

flann.jpgNaam: Flann O’Brien (Brian O’Nolan, 1911-1966)
Bekend van?: Het maffe The Third Policeman (1967). Ik kan er geen goede omschrijving van geven, omdat het zo vreemd is! Laat me een ander boek, The Dalkey Archive (1964) als voorbeeld voor O’Briens mafheid nemen, dat over een excentrieke wetenschapper gaat die o.a. een machine wil ontwerpen om alle zuurstof op aarde uit de lucht te zuigen. In beide boeken zijn trouwens grote rollen weggelegd voor fietsen. Vraag me niet hoe.
Fun fact: O’Brien was een vroege troll: hij schreef onder pseudoniem brieven naar de krant, waarin hij bizarre meningen verkondigde of zijn eigen publicaties aanviel, en reageerde daar soms op onder weer een ander pseudoniem. Zo hou je een gek bezig.

Verder:
*Lord Dunsany (1878-1957), een veelschrijver van vroege fantasy en science-fiction. Hij staat erg hoog op mijn lijstje!
*Drie leiders van de Paasopstand in 1916 waren eveneens dichters: Patrick Pearse (1879-1916), Joseph Marie Plunkett (1879-1916), en Thomas McDonagh (1878-1916). Zoals je aan hun sterfdata kunt zien, werden zij allen geëxecuteerd.
*Patrick Kavanagh (1904-1967), die ik hier wil noemen omdat hij mijn favoriete Ierse lied ooit schreef: On Raglan Road, prachtig vertolkt door de Dubliners.
*Seamus Heaney (1939-2013), een toneelschrijver die eigenlijk zijn eigen kopje verdient – maar ik heb nooit wat van hem gelezen, en kan er dus niet al te veel over zeggen. Heaney schreef door tot vlak voor zijn dood, en zijn toneelstukken worden nog altijd veel opgevoerd.
*De bekendste vrouwelijke schrijfster uit de Irish Literary Revival was Lady Augusta Gregory (1852-1932), mede-oprichter van het Abbey Theatre en samensteller van een boek over Ierse mythologie. Ze wordt tegenwoordig (helaas?) niet meer zo veel gelezen.
*Peig Sayers (1873-1958) en Tomas O Crohan (1858-1937) schreven memoires in het Iers, over hun leven op de Ierse eilanden, die nog altijd gelezen (moeten) worden op Ierse scholen. Een andere bekende schrijver in het Iers is Máirtín Ó Cadhain (1906-1970), die The Dirty Dust schreef, over een kerkhof waar de doden ondergronds rustig hun oude ruzies en geroddel voortzetten.
*Andere bekende Ierse toneelschrijvers zijn o.a. John B. Keane (1928-2002), die ook een aantal korte verhalen schreef, en Brendan Behan (1923-1964), een interessante man waar ik sowieso meer van wil lezen en meer over te weten wil komen: hij zat bij de IRA, heeft gevangen gezeten, schreef een controversieel stuk over een homoseksuele man, en ging uiteindelijk ten onder aan zijn alcoholisme.

Modernere Ierse literatuur (zonder fun facts, want gek genoeg kun je weinig fun facts vinden over schrijvers die nog leven)
Het wordt eindelijk tijd voor wat vrouwelijke schrijfsters!

ednao.jpgNaam: Edna O’Brien (1930)
Bekend van?: The Country Girls-trilogie uit de jaren ’60, over twee vriendinnen in het Ierland van de 1950s. Destijds controversieel vanwege het feit dat er – gruwel! – seks in voorkomt. Het verhaal is onlangs vertoneeld en kreeg weer shit over zich heen omdat een actrice er naakt in was. Zucht.

banville.jpegNaam: John Banville (1945)
Bekend van?: The Sea (2005), dat de Booker Prize won. Ik heb het lang geleden gelezen en weet dat het een vrij verdrietig, maar mooi verteld verhaal was, over een man die zijn vrouw verloren is. Banville heeft vele andere boeken en toneelstukken op zijn naam staan. Er wordt gezegd dat hij wel eens de volgende Ierse Nobelprijswinnaar kan zijn.

doyleNaam: Roddy Doyle (1958)
Bekend van?: The Commitments (1987) en de andere boeken uit de trilogie (zie ook boven), plus een trilogie over de Ierse onafhankelijkheidsstrijd en burgeroorlog (Henry Smart), dat naar mijn idee hoognodig verfilmd moet worden. Doyle’s boeken zijn het ultieme voorbeeld van de Ierse zwarte humor en ironie. De man is trouwens werkelijk overal: ik zie geen boek voorbij komen of hij heeft er een voorwoord in geschreven, hij schrijft libretto’s voor opera’s, en produceert het ene toneelstuk en scenario na het andere.

rooney.jpgNaam: Sally Rooney (1991 – help, mijn leeftijd!)
Bekend van?: Rooney is het wonderkind van de nieuwste lichting Ierse schrijvers. Iedereen is helemaal weg van haar; ook in Nederland loopt men al maanden over haar te zwijmelen. Ze heeft twee boeken op haar naam staan, Normal People (2018) en Conversations with Friends (2017). Schijnbaar zijn de hoofdpersonen in beide boeken (expres) onuitstaanbaar – het gaat over jonge millennials en al hun sores – dus ik durf er niet zo goed aan te beginnen, bang dat ik er van ga gillen. (Ik zie al genoeg verschrikkelijke millennials om me heen in het dagelijks leven.) Ik heb uiteenlopende meningen over haar gehoord in mijn kennissenkring. Een collega kon Normal People niet uitlezen, omdat hij in hetzelfde collegejaar op dezelfde universiteit als Rooney zat, en alle personages herkende; een ander zei me dat het leek of het boek geschreven was door een dramatische tiener; weer iemand anders werd zo gek van de personages dat ze in het verhaal wou kruipen om ze een mep te verkopen. Daar staat tegenover dat ik ook twee vrienden ken die beide romans van kaft tot kaft doorvraten en nachten hebben doorgehaald om het uit te lezen. Aan jullie dus de keuze. 
Mocht het niet bevallen, dan weet ik nog van drie andere Ierse schrijfsters die momenteel hoge ogen gooien, en hoewel ik ze eveneens (nog) niet gelezen heb, wil ik ze toch graag noemen: Louise O’Neill (Asking for It); Anna Burns (Milkman, genomineerd voor de Booker Prize); en Eimear McBride (A Girl is a Half-formed Thing).

Er zijn nog tientallen andere Ierse schrijvers, zowel van vroeger als nu, die ik vergeten ben te noemen, omdat ik jullie niet al te veel wil vervelen (en/of belasten met een leeshonger die niet te stillen zal zijn). Er zouden vooral nog veel meer mensen onder het kopje “moderne schrijvers” kunnen staan, maar het is lastig om op dit moment te bedenken welke van hun boeken de tand des tijds zullen doorstaan. Ik hou zelf van de historische romans van Joseph O’Connor (broer van de zangeres zonder haar), genoot van het vrij zoetsappige Brooklyn (Colm Toibin, verfilmd met Ierlands export-actrice Saoirse Ronan), heb alle autobiografische boeken van Frank McCourt gelezen (zijn eerste boek, Angela’s Ashes, is eveneens verfilmd), en vind de korte verhalen van Colin Barrett en Anne Enright fijn. Dit is slechts het topje van de ijsberg, en ik wil jullie vooral op het hart drukken om zelf verder op zoek te gaan.

We blijven cultureel doen in de volgende blogs, want ik wil komende tijd een aantal “favorieten”-lijstjes maken van dingen die je in en rond Dublin kunt doen, ter ere van mijn 3-jarig jubileum hier. Op de planning staat een lijstje over de beste pubs, een lijstje over de beste boekwinkels, en eentje over mijn favoriete theaters in de stad. Tot snel!

——————-

*W.B. Yeats (1923)
George Bernard Shaw (1925)
Samuel Beckett (1969)
Séamus Heaney (1995)

**The Portrait of Dorian Gray (1890)

 

Dub-Update: Bomen & bladeren

Dub-Update: Bomen & bladeren

Eens in de zoveel maanden ontwikkel ik een nieuwe obsessie. Ik lees of zie ergens iets, raak erin geïnteresseerd, en kan er dan vervolgens wekenlang mijn mond niet over houden. Schotland was het vorig lijdend voorwerp, maar inmiddels ben ik compleet geobsedeerd door bomen. Dat komt allemaal door dit boek:

hiddenlife
(via amazon.com)

Ik leerde dat bomen onderling communiceren via hun wortelstelsel en het ondergrondse paddenstoelen-‘netwerk’: ze geven elkaar door wanneer er gevaar dreigt, sturen elkaar voedingsmiddelen wanneer nodig, en houden contact met hun nageslacht (!!). Wohlleben vertelt ook hoe bomen anticiperen en reageren op het komen en gaan van seizoenen, klimaatveranderingen, en plagen – hij vermoedt dat bomen herinneringen kunnen opslaan en daarvan leren, zoals elk levend wezen. Na het lezen van dit boek zag ik de wereld net een beetje anders, en ik moest iedereen meedelen hoe tof het wel niet was dat bomen met elkaar konden ‘praten’! Na een tijdje stond ik op mijn werk bekend als ‘bomenknuffelaar’. (Voor wie wél geïnteresseerd is in dit onderwerp, raad ik deze Ted Talk van Canadese onderzoeker Suzanne Simard aan.)

Enfin, ik kon mijn enthousiasme (bijna) nergens kwijt. Wie schetst mijn verbazing dan ook toen ik zag dat één van mijn favoriete boekwinkels een literair avondje hield over…jawel…bomen!

Niemand wou met me mee, dus ik moest in mijn eentje. Nu ga ik wel vaker in mijn uppie ergens heen, maar ik ben altijd op mijn hoede als ik me tussen artistiekelingen en schrijversmensen moet begeven. Dat klinkt bevooroordeeld, en dat is het stiekem ook een beetje, maar mijn voorgevoel was terecht. Zodra ik de winkel binnenliep, merkte ik dat iedereen elkaar al kende; iedereen zag er nonchalant-artistiekerig uit (oftewel de semi-hippie-look, ofwel de compleet-in-het-zwart-look) en het bleek later ook dat bijna alle aanwezigen Artists waren, van fotografen tot dichters. Niemand keurde me een blik waardig. Ik zat op een klapstoeltje met een glaasje complimentary wine, en vermaakte mezelf met mensen kijken. Plots liep er een meisje naar me toe: “Hi, is this seat free?” Ze kwam naast me zitten en ik had een vreemde, bijna buiten-lichamelijke ervaring. Ik zag mezelf en dacht: Fem, je kan NU beslissen wat er gebeurt. Je kan niets zeggen en rustig naar het praatje luisteren, of je kan dit meisje aanspreken en een gezellig, maar onbenullig gesprek houden over waar jullie vandaan komen enzo. Ik moest er van giechelen, waardoor het meisje me vreemd aankeek, en ik wel gedwongen werd om een gesprekje aan te knopen. Het was best interessant, want ze bleek een Amerikaanse te zijn die de halve wereld had rondgereisd en op meerdere plekken in Europa had gewoond.

De lezing begon. Er zijn vier dingen die je moet weten over dit soort evenementen, voor ik verder kan gaan:
1) Er gaat altijd iets mis. Dit keer werd de lezing verstoord door zachte, nauwelijks te horen jazzmuziek. Niemand wist waar het vandaan kwam; alle speakers en telefoons stonden uit en er waren geen muzikanten op straat. Zodra iedereen stil was, echter, stopte het riedeltje ineens. Dit gebeurde een aantal keer, en het raadsel is nog altijd niet opgelost.
2) Het begint (en/of eindigt) altijd veel later dan gepland (meestal door reden 1), zeker als je in Ierland bent. Ik word daar altijd chagrijnig van, want denk dan: Jezus, ik had een halfuur langer mijn boek kunnen lezen/in mijn bed kunnen liggen/Outlander kunnen kijken.
3) Het onderwerp is na een halfuur al uitgeput, en daarna babbelt men verder over dingen die eigenlijk niet zo boeiend zijn voor het publiek (maar wel voor henzelf).
4) Er zijn altijd toehoorders die ‘iets grappigs’ moeten roepen en/of moeten laten weten dat ze een bekende zijn van de spreker. Ik heb een hekel aan dat soort mensen, en dat mogen jullie best weten.

Ik had mezelf niet al te veel ingelezen in wat er ‘op het menu’ stond, want zodra ik de titel had gezien was ik al verkocht. De avond werd voorgezeten door de artieste Katie Holten, de auteur van het boek About Trees, en de ontwerpster van dit alfabet:

katieholten
(via katieholten.com)

Goed gezien, dat is een lettertype bestaand uit bomen! Ik ben de F van ‘fern’, en daar ben ik zeer tevreden mee. About Trees is een prachtig koffietafelboek, natuurlijk gemaakt van verantwoord papier. Het bestaat uit een collectie van verhalen, gedichten, liedjes, en interviews over bomen, deels geschreven in het tree alphabet. Dit fragment uit James Joyce’s Ulysses staat er ook in:

“The fashionable international world attended en masse this afternoon at the wedding of the chevalier Jean Wyse de Neaulan, grand high chief ranger of the Irish National Foresters, with Miss Fir Conifer of Pine Valley. Lady Sylvester Elmshade, Mrs Barbara Lovebirch, Mrs Poll Ash, Mrs Holly Hazeleyes, Miss Daphne Bays, Miss Dorothy Canebrake, Mrs Clyde Twelvetrees, Mrs Rowan Greene, Mrs Helen Vinegadding, Miss Virginia Creeper, Miss Gladys Beech, Miss Olive Garth, Miss Blanche Maple, Mrs Maud Mahogany, Miss Myra Myrtle, Miss Priscilla Elderflower, Miss Bee Honeysuckle, Miss Grace Poplar, Miss O. Mimosa San, Miss Rachel Cedarfrond, the Misses Lilian and Viola Lilac, Miss Timidity Aspenall, Mrs Kitty Dewey-Mosse, Miss May Hawthorne, Mrs Gloriana Palme, Mrs Liana Forrest, Mrs Arabella Blackwood and Mrs Norma Holyoake of Oakholme Regis graced the ceremony by their presence. The bride who was given away by her father, the M’Conifer of the Glands, looked exquisitely charming in a creation carried out in green mercerised silk, moulded on an underslip of gloaming grey, sashed with a yoke of broad emerald and finished with a triple flounce of darkerhued fringe, the scheme being relieved by bretelles and hip insertions of acorn bronze. The maids of honour, Miss Larch Conifer and Miss Spruce Conifer, sisters of the bride, wore very becoming costumes in the same tone, a dainty motif of plume rose being worked into the pleats in a pinstripe and repeated capriciously in the jadegreen toques in the form of heron feathers of paletinted coral. Senhor Enrique Flor presided at the organ with his wellknown ability and, in addition to the prescribed numbers of the nuptial mass, played a new and striking arrangement of Woodman, spare that tree at the conclusion of the service. On leaving the church of Saint Fiacre in Horto after the papal blessing the happy pair were subjected to a playful crossfire of hazelnuts, beechmast, bayleaves, catkins of willow, ivytod, hollyberries, mistletoe sprigs and quicken shoots. Mr and Mrs Wyse Conifer Neaulan will spend a quiet honeymoon in the Black Forest.”

Een paar andere artiesten die aan het boek hadden meegewerkt waren aanwezig: Susan McKeown, een zangeres met een prachtig accent, die zong over hoe de Engelsen Ierland hadden leeg-gekapt en over liefde onder een eikenboom – en Paula Meehan, een door-en-door-Dublinse dichteres die twee werken voordroeg over haar grootouders, de ‘bomen’ uit haar jeugd.

De avond maakte mij gelukkig, want het gesprek ging algauw over hoe belangrijk de natuur is voor de mens, hoe men de connectie met planten en bomen aan het verliezen is, en de invloed die wij als mens hebben op de wereld. Ik moest denken aan wat Peter Wohlleben in zijn boek schrijft: dat bossen een uniek ecosysteem zijn waar alles precies op elkaar afgestemd is, en dat wij, met ons industrialisme en ‘natuurbeheer’, daar vaak een teringzooi van maken (excusez le mot). We kunnen niet zonder de natuur, zowel op grootschalig als kleinschalig niveau: het schijnt bijvoorbeeld dat de specifieke geuren die bomen uitstoten (je kent het wel, je ruikt het zodra je een bos binnenwandelt) een meetbaar kalmerend effect op ons hebben. Ik heb dit onlangs ook gemerkt toen ik naar een zen-tuin in de Wicklow Mountains ging, waar je op een bankje kan gaan liggen en een tree-bath kan nemen – maar ik wist het al eerder, want niets maakt mij rustiger dan het maken van een lange boswandeling.

forest
Bomen!!!!! (thinglink.com)

Er werd ook veel gepraat over die andere wortels, de menselijke roots, want dit blijft toch Ierland, en mensen staan hier altijd met één voet in het verleden. De verhalen kwamen los: de dichteres vertelde hoe zij erachter was gekomen dat haar overgrootmoeder een madam in the Monto was geweest, de hoerenbuurt van Dublin (en de grootste van Europa destijds). Tegenwoordig is de geschiedenis van deze buurt keurig weggepoetst: straatnamen zijn veranderd, en de familieleden van de dichteres hielden hun mond stijf dicht over hun dubieuze afkomst. Kortom, zeiden de drie sprekers, we zijn niet alleen de link met de onze natuurlijke wortels, maar ook die met onze eigen geschiedenis vaak verloren. Ik herken deze gedachte: soms lijkt het net of de mensen van deze tijd rondzweven op hun eigen planeet, losgeweekt van het verleden en de toekomst, verwijderd van de rest van de natuur. Er is geen lange-termijn-visie, er is geen historisch besef, en het lijkt alsof velen denken dat hun acties geen invloed hebben op de wereld rondom hen. Dit verklaart wellicht ook waarom zoveel mensen niet in de opwarming van de aarde ‘geloven’.

Susan McKeown sloot af met een lied in het Gaelic en ik voelde me plots enorm connected met de wereld om me heen, met de mensen om me heen. Ik draaide me om naar het Amerikaanse meisje naast me en deed mijn mond open om wat te zeggen. Ze was me voor.
“Ik moet gaan, ik ben te laat, nice to meet you“, mompelde ze, en ze rende de trap af, de straat op, weg.
Ik was weer alleen.

(P.S. Volgende week geen Dublin-Update, want ik ben dan in Venetië! Maar vreescht niet, ik heb een paar andere blogs ingepland, dus er valt nog genoeg te lezen.)